Mullā Sadrā’s Interpretation on Sufism and His Criticisms against So-Called Sufis of His Period

İslâm düşüncesinin bir yenilenme ve muhasebe sürecini yaşadığı klasik sonrası dönem, felsefesinin dönüşüm geçirerek asıl mecrasını bulduğuna tanıklık eden dönemdir. Bu dönemde Antik-Helenistik düşüncenin etkisinin azalmasıyla beraber felsefenin, kelâm tasavvuf gibi düşünce gelenekleriyle etkileşimi artmış aralarında önemli sentezler tesis edilmeye çalışılmıştır. bütüncül bakış açısını yakalamak için ortaya konulan bu çabaların en mücessem örneklerinden biri Meşşâî, İşrâkî, Ekberî kelam okulları arasında hikmetü’l-müteâliye terkibiyle uzlaşı etmeye çalışan Molla Sadrâ’nın (1570-1641) çabasıdır. çalıştığı uzlaşıda tasavvufa yaklaşımı dönemin mutasavvıflarına yönelttiği eleştiriler makalenin konusunu oluşturmaktadır. Makalenin bahse konu ettiği problem, şu sorulara cevap bulmaya çalışmaktadır: temel referansları nerede durmaktadır? anlayışının arka planında hangi isim öğretiler bulunmaktadır? Sadrâ kendi dönemindeki mutasavvıflara ne yöneltmiştir? Bir sûfî-filozof (teosof) olarak görülmesine rağmen eleştirilerde amacı nedir nasıl anlaşılmalıdır? Tasavvuf, senteze dayalı karakterini belirleyen kaynaklardan biridir. anlayışında başta geleneğin varlık anlayışı olmak üzere İslam filozoflarının Yeni Eflatuncu düşünceleri Sühreverdî’nin İşrâkî öğretilerinin etkisi belirgin şekilde kendini göstermektedir. Bilhassa İbnü’l-Arabî’nin vahdetü’l-vücûd anlayışının, etkiye sahip olduğu söylenebilir. Bununla birlikte tasavvufu bütünüyle zahirî ritüellerden ibaret gören nazarî bilgiden yoksun yönelterek özünden uzaklaştırmalarına karşı çıkar. Sadrâ, artan cehalet, aklî araştırmalardan yoksunluk, süslü söz şathiyelerle insanlar nezdinde makam elde etme arzusu şeriatın zahirine göre hüküm verme tutum davranışlara dikkat çeker. O, tür eğilimleri birer cehalet putu değerlendirerek insanı hakikatten uzaklaştıran derhal bertaraf edilmesi gereken engel kabul eder. eleştirilerinde tasavvufî öğretileri geleneğini topyekûn eleştiriye tabi tutmaksızın maksadının boyutundan irfanî derinliğinden anlayışın tehlikesine uyarmak olduğunu belirli şahıs veya kurumları değil, doğru bulmadığı inançları hedef aldığını özellikle belirtmesi onun eleştiri üslûbunu dikkate değer kılmaktadır. ekolleri sağlamaya sentezde yorumunu anlamaya çalışmak arif görmediği sözde geliştirdiği eleştirilere çekerek medeniyetinin kültürünü anlamak onu bugüne taşımaktır.